Opis powstania i rozwoju
Samolot ten był konstrukcją rozwojową w stosunku do samolotu R-X, charakteryzującego się dobrymi właściwościami krótkiego startu i lądowania oraz zadowalającymi osiągami. Został on zaprojektowany przez zespół konstruktorów pod kierownictwem inż. S. Rudlickiego w Zakładach Mechanicznych Plage i Laśkiewicz w Lublinie. Inż. Rudlicki zaprojektował dwa warianty rozwojowe samolotu R-X: szkolno-akrobacyjny R-XIV i łącznikowo-obserwacyjny R-XV. Rzekomo feralny numer XIII konstruktor początkowo pominął.
Pierwszy prototyp R-XIV oblatano na początku czerwca 1930. Po próbach państwowych 5 pierwszych samolotów wyprodukowano na zamówienie wojska. Stosowano je do treningów w CWL w Dęblinie oraz w eskadrach treningowych pułków lotniczych. W ramach serii produkcyjnej samolotu R-XIV wytwórnia dostarczyła egzemplarz prototypowy odpowiadający założeniom samolotu R-XV. Został on wyposażony w obrotnicę karabinu maszynowego, radiostację pokładową i urządzenie do podchwytywania meldunków; oznaczono go symbolem R-XIII. Oblot samolotu nastąpił na początku 1931 r. Podczas prób samolot wykazał dobre własności w locie i uzyskał pozytywną opinię, w związku z czym w lipcu 1931 Departament Aeronautyki Ministerstwa Spraw Wojskowych zamówił serię 50 sztuk R-XII. Produkcję rozpoczęto w czerwcu 1932.
Pierwszych 30 samolotów wyprodukowano w wersji R-XIIIa z obrotnicą karabinu maszynowego TO-7, a pozostałe 20 egzemplarzy z obrotnicą Rudlickiego R-2. Oprócz tego w wytwórni zbudowano 3 seryjne wodnosamoloty R-XIIIbis na drewnianych pływakach Pińsk, stanowiące odpowiednik wersji R-XIIIB. W lutym 1933 przystąpiono do budowy wersji R-XIIIC, wyposażonej w pełną instalację elektryczną i ulepszony podchwytywacz meldunków. W 1934 zaczęto produkcję samolotów R-XIIID. Polskie lotnictwo wojskowe zamówiło 95 samolotów tej wersji. Maszyny te odznaczały się staranniejszym pod względem aerodynamicznym opracowaniem kadłuba, silnikiem osłoniętym pierścieniem Townenda, oprofilowaniem gaźnika, regulacją wlotu powietrza opływającego karter, małym kołpakiem w piaście śmigła oraz inaczej zamocowanymi goleniami podwozia. Ostatni z zamówionych R-XIIID wyprodukowano w marcu 1935. Spośród tych samolotów 6 sztuk wykonano w odmianie reprezentacyjnej. Niezależnie od tego wyprodukowano 6 wodnosamolotów w wersji R-XIIIG oraz wersje interwencyjne na polu walki R-XIIIE i R-XIIIF z silniejszym uzbrojeniem i silnikiem o większej mocy. Ogółem wyprodukowano 273 samoloty różnych wersji.
We wrześniu 1939 w polskim lotnictwie służyło 150 samolotów R-XIII, z czego 50 w wersjach R-XIIID i R-XIIIC w jednostkach bojowych, 30 sztuk w szkolnictwie, 30 sztuk w rezerwie i około 40 sztuk w remontach. W 16 eskadrze Lotnictwa Dyspozycyjnego było 7 samolotów, pozostałe - po 7 samolotów - znajdowały się w: 26 eskadrze Armii Kraków, 36 eskadrze Armii Poznań, 43 i 46 eskadrze Armii Pomorze, 56 eskadrze Armii Karpaty i 66 eskadrze Armii Łódź. Samoloty 56 eskadry wsławiły się min. przewiezieniem drogą powietrzną nowo mianowanego dowódcy Frontu Południowego gen. Sosnkowskiego i jego ścisłego sztabu z Biłki Szlacheckiej na lotnisko Hureczko k. Przemyśla do swoich wojsk. Wczasie wojny samoloty R-XIII, powolne, słabo uzbrojone nie miały żadnych szans w walce z samolotami wroga. Latanie na nich w warunkach bojowych wymagało od pilotów odwagi i dużych umiejętności. 40 samolotów uległo zniszczeniu, a 10 udało się ewakuować do Rumunii. Jeden R-XIII wylądował w ZSRR, jeden na Węgrzech i jeden w Słowacji.
Dane taktyczno-techniczne
Konstrukcja: dwumiejscowy górnopłat zastrzałowy o konstrukcji mieszanej, podwozie stałę - klasyczne, trójgoleniowe
Napęd: silnik gwiazdowy Skoda-Whirlwind J5B o mocy 220 KM
Uzbrojenie: 1 ruchomy karabin maszynowy Vickers kalibru 7,7 mm
Dane techniczne:
| Długość | 8,2 m |
| Rozpiętość | 13,25 m |
| Wysokość | 2,76 m |
| Masa własna | 887 kg |
| Masa całkowita | 1330 kg |
| Prędkość maksymalna | 195 km/h |
| Prędkość wznoszenia | 4,2 m/s |
| Pułap normalny | 4450 m |
| Zasięg | 600 km |